Waar ooit Oostduinkerkenaars hun vee lieten grazen, zet Natuur en Bos nu bewust een kudde in om het duinlandschap open te houden. 180 schapen en geiten helpen mee zorgen voor onze duinen. Met een knapzak op de rug en een wandelstok in de hand, trok de redactie van Tij-dingen de duinen in om te praten met herder Lorenzo Di Bella en boswachter Guy Vileyn over koetjes en… schapen.

Tij-dingen: Lorenzo, hoe wordt jouw kudde ingezet in de Oostvoorduinen?

Lorenzo Di Bella: "Het Agentschap Natuur en Bos is eigenaar van de dieren, als onderaannemer sta ik in voor het beheer. In de Oostvoorduinen bakenden we 2 zones af. Een stuk met intensieve begrazing op kleine dagpercelen die door mij worden voorbereid, met behulp van flexinet (elektrische afrasteringen). De kudde blijft dan binnen die afrastering. In de tweede zone – de extensieve – grazen de schapen vrij rond. Ik gebruik honden om de schapen te begeleiden."

T-d: Wat maakt deze duinen zo’n waardevol natuurgebied en waarom is beheer hier nodig?

Guy Vileyn: "De Oostvoorduinen zijn een, waarschijnlijk in de vroege middeleeuwen gevormd, kopjesduinlandschap dat overgaat in de achterliggende polders. In het natuurgebied komen op relatief grote oppervlakte nog droge duingraslanden voor met soorten zoals geel zonneroosje, grote tijm, kalkbedstro en liggend duinbergvlas. Door spontane verbossing krimpt het areaal (verspreidingsgebied van een soort) aan droog duingrasland en zonder actief maai- of graasbeheer zouden die floristisch rijke graslanden in de Oostvoorduinen verdwijnen."

T-d: Wat maakt schapen en geiten geschikt voor dit specifieke terrein?

Lorenzo: "De vegetatie in die duinen bestaat uit hard gras, struiken en doornige planten. Daarom zetten we zowel schapen als geiten in. Bovendien kunnen niet alle verruigde zones gemaaid worden en is het niet evident om maaisel uit het duingebied af te voeren. Dan zijn schapen en geiten heel handig."

Guy: "Het inzetten van schapen en geiten is minder ingrijpend dan machines en vormt een aanvulling op maaibeheer. Ook qua budget en mankracht is de kudde een grote hulp."

T-d: Hoe bepalen jullie welke delen begraasd moeten worden?

Guy: "Droge duingraslanden die al een goede en gevarieerde soortensamenstelling hebben door ons maaibeheer worden niet prioritair door de kudde begraasd, maar verder gehooid. Onze focus ligt eerder op de stukken met ruige, hoge vegetatie van duinriet of struweel van sleedoorn. Met het begrazen door de schapen en geiten proberen we terug de kenmerkende habitats van het zeldzaam geworden open duinlandschap te behouden en te herstellen."

T-d: Herder is een beroep uit vervlogen tijden. Heb je nog veel collega's?

Lorenzo: "Het klopt dat dit beroep met uitsterven bedreigd was. Maar door de klimaatverandering maken herders een comeback en zijn we met steeds meer in stedelijke gebieden."

T-d: Hoe houd je de gezondheid en conditie van de kudde op peil tijdens de begrazingsperiode?

Lorenzo: "Net daarom is mijn dagelijkse aanwezigheid essentieel. Ik hou de schapen goed in de gaten terwijl ze grazen, zo zie ik snel of een dier extra zorg nodig heeft. 1 keer per jaar – in juni – scheer ik hen. Maar dat is niet genoeg, tussendoor moeten ze nog getrimd worden. De dierenarts controleert ook of de schapen gezond zijn. In de Oostvoorduinen krijgen de dieren extra mineralen dankzij likstenen (speciale zoutblokken die essentiële mineralen bevatten, red.)."

T-d: Hoe breng je de dieren naar bv. Oostduinkerke?

Lorenzo: "Dit was het 1e jaar dat ik met de schapen naar Oostduinkerke kwam. Ze kwamen hier aan met een speciale vrachtwagen voor dieren. Om ze naar hun winterweide te brengen, liepen we samen met de schapen 13 kilometer over het strand."

T-d: Wat zijn de belangrijkste veranderingen die je zag sinds de start van deze begrazingsmethode?

Guy: "Op zich is het nog te vroeg om al conclusies te trekken na anderhalve maand. Ons aanvoelen en de ervaringen stemmen ons hoopvol genoeg om dit ook in 2025 verder te zetten. In het eerder opgestart project in de Houtsaegerduinen was pas na 3 à 4 jaar een positieve evolutie richting soortenrijk droog duingrasland te zien."

T-d: Begrazen ze nog andere natuurgebieden in de Westkust?

Lorenzo: "Ja, dit project loopt al 6 jaar. In de voorbije jaren graasde de kudde van april tot december in de Houtsaergerduinen."

Guy: "Inderdaad en het leidde tot goede resultaten. Door de positieve evolutie van de droge duingraslanden daar, was ik vragende partij om het uit te breiden naar de Oostvoorduinen. Voorlopig blijft dit graasbeheer aan de Westkust beperkt tot die 2 duingebieden door budgettaire en praktische redenen. De kudde omvat circa 200 schapen en geiten, meer is niet betaalbaar voor Natuur en Bos en de herders."

T-d: Wanneer komt de kudde terug?

Guy: "Op basis van onze positieve ervaringen op het terrein en een sterke reductie van biomassa of ruigte door de kudde in de begraasde delen besloten we om in de Oostvoorduinen 3 passages in 2025 te organiseren: 15 maart tot 15 april, de maand juni en van 15 november tot 20 december. Dit betekent een uitbreiding van het aantal graasdagen met de kudde."

T-d: Moet je 's nachts waken bij de dieren?

Lorenzo: "Nee, we verplaatsen de hekkens elke dag zodat de dieren vers voedsel en water hebben. Als niemand de kudde verstoort, zijn de elektrische rasters voldoende om te voorkomen dat de dieren ontsnappen."

T-d: Welke inlandse rassen gebruik je en waarom zijn die geschikt voor deze taak?

Lorenzo: "Het schapenras kozen we niet per toeval: het zijn Kempische heideschapen, een winterhard ras dat door de eeuwen heen gewend raakte aan het grazen op duinen om betere resultaten te krijgen. Daarnaast bestaat de kudde ook nog uit 22 geiten: 7 Nederlandse landgeiten en 15 Belgische hertegeiten. De schapen en geiten zijn geharde inlandse rassen, goed aangepast aan schrale en vaak barre leefomstandigheden."

T-d: Merk je dat bezoekers altijd respectvol omgaan met de kudde of zijn er soms problemen?

Lorenzo: "Tijdens de 5 weken dat de dieren graasden in de Oostvoorduinen heb ik niks negatiefs opgemerkt."

T-d: Wat kunnen inwoners en bezoekers doen om dit natuurbeheer te ondersteunen?

Guy: "Altijd met je hond aan de leiband wandelen. Het jachtinstinct van sommige honden is soms zo groot dat ze bij het zien van een kudde schapen en geiten de dieren willen opjagen of zelfs bijten. Wanneer de schapen en geiten in de tijdelijke elektrische rasters vertoeven, mogen ze niet bijgevoederd worden. Een praatje met de herder wordt door hem geapprecieerd en zorgt dat hij zich vooral tijdens de week minder eenzaam voelt in de Oostvoorduinen."

Schapen en geiten helpen bij natuurbeheer

In de Oostvoorduinen grazen 180 schapen en geiten om het duinlandschap open te houden. Vroeger zorgden landbouwdieren vanzelf voor dit beheer, maar door het verdwijnen van die traditie raakte het gebied overwoekerd. Natuur en Bos zet nu deze natuurlijke begrazers in om struiken en ruigte terug te dringen. Zo blijft de flora behouden. Bezoekers wordt gevraagd de dieren met rust te laten en honden aangelijnd te houden. Dit voorjaar keren de grazers terug.